De Litanie van het Allerheiligst Sacrament was onderwerp van gesprek van het Theologencafé op 28 november. Ton van Eijk ging in zijn inleiding in op de geschiedenis van de litanieën in het algemeen, en die van het Allerheiligst Sacrament in het bijzonder.

Er bestaan twee typen litanieën: (1) in de vorm van aanroepingen; en (2) in de vorm van smeekbeden. De gebedsstijl van het type waarbij aanroepingen worden gebruikt, kenmerkt zich door het noemen van namen in de vormen van beelden. De bekendste en zeer oude voorbeelden van een litanie zijn de litanie van Loreto over Maria en de bekende litanie van alle Heiligen.

Omdat de litanie gezien wordt als een vorm van volksvroomheid, voerde Rome aanvankelijk een terughoudend beleid ten aanzien van het toelaten van nieuwe litanieën. In feite waren alleen de litanie van alle Heiligen en van Loreto voor publiek gebruik goedgekeurd. In de 19e eeuw verleende Rome echter ook goedkeuring aan de litanie van de heilige naam Jezus, van het Heilig Hart, van de Heilige Jozef en van het kostbaar bloed. Later volgde de litanie van de drie magiërs en op niet gecanoniseerde personen: Moeder Teresa, Martin Luther King en Che Guevera. Paus Johannes Paulus II voegde daaraan toe: de litanie Maria moeder van de Kerk; koningin van het gezag en moeder van de barmhartigheid.

De Litanie van het Allerheiligst Sacrament is aan het eind van de 16e eeuw ontstaan en onder andere door Palestrina op muziek gezet. Op Palmzondag 1767 is de litanie in de Dom van Salzburg voor het eerst uitgevoerd. De spiritualiteit voor de litanie haalde men uit eucharistische gezangen zoals het Ave Verum en het Panis Angelicus.

Ton van Eijk legt op 28 november uit dat de bron van deze litanie allereerst de Heilige Schrift is, zowel het Oude als het Nieuwe Testament. Andere bronnen zijn: de kerkvaders, paus Urbanus IV en het concilie van Trente. De litanie kent verschillende genres, namelijk beelden en aanroepingen.

Verschillende litanieën die door Mozart zijn gecomponeerd zijn te beluisteren via Youtube waaronder die van het Allerheiligst Sacrament in twee versies, bekend onder de titel ‘Litaniae de venerabili altaris sacramento’ (KV 125 & KV 243).

Ton van Eijk is priester van het bisdom Rotterdam. Vorig jaar verscheen van zijn hand het boek 'Levend Brood voor onderweg'. Een theologisch commentaar bij de litanie van het Heilig Sacrament.