Op zaterdag 18 juni kwamen ruim vijftig mensen naar het kerkelijk centrum De Regenboog in Leiden voor een diocesane impulsbijeenkomst over de campagne ‘Together We’. De bijeenkomst in het bisdom Rotterdam is de eerste uit een reeks. Ook in andere bisdommen worden dergelijke bijeenkomsten georganiseerd. Zo willen de Nederlandse bisdommen actief gaan meedoen aan deze driejarige campagne die Caritas Internationalis eind vorig jaar is gestart. Vertrekkend vanuit de encyclieken Laudato Si’ en Fratelli Tutti wil de internationale koepel van caritasorganisaties de vorming van zorgzame gemeenschappen stimuleren, die zich inzetten voor de armen en de aarde.

Hoofdspreker van deze ochtend is Jozef Wissink, emeritus hoogleraar praktische theologie. In een gloedvol betoog ontvouwt hij een aantal kerngedachten uit beide encyclieken van paus Franciscus, die richting gevend zijn voor de campagne. Wissink typeert paus Franciscus vanuit het Tweede Vaticaans Concilie. Hij is de eerste paus die theologisch is groot gebracht met het gedachtengoed van dit concilie. Bij de bestudering van de teksten van het concilie is het Wissink steeds meer opgevallen, dat er altijd twee antwoorden worden gegeven op de vraag wat de zending van de Kerk is: “Het eerste antwoord is telkens, dat de Kerk er is om het geloof te verkondigen in God en wat Hij in Jezus voor ons doet en om de mensen uit te nodigen dat geloof te aanvaarden, te vieren en te beleven. Het tweede antwoord is, dat de Kerk geroepen is om in deze wereld van dienst te zijn, opdat ze een humanere wereld wordt, een barmhartiger en rechtvaardiger samenleving.”

Die twee antwoorden, evangelisatie en caritas, zijn niet hetzelfde, maar horen bij elkaar. Geen van beide mogen verwaarloosd worden. Volgens Wissink zijn evangelisatie en de liefde voor de aarde en de armen precies de twee spillen van alles waar het paus Franciscus om gaat.

Hij maakt dat duidelijk door een aantal hoofdlijnen uit Laudato Si’ en Fratelli Tutti te bespreken. Hoofdlijnen in de eerste encycliek zijn de verwevenheid tussen de klimaat- en milieucrisis enerzijds en het armoedevraagstuk anderzijds, het belang van het begrip ‘integrale ecologie’, het bekijken van de milieucrisis vanuit het perspectief van de slachtoffers, in het bijzonder de bewoners van het Amazonegebied, en de verhouding van de mens en de rest van de schepping.

Wissink staat in het bijzonder stil bij de verwevenheid van het menselijk bestaan met de aardse omgeving. Dat geldt ook voor het geloofsleven van de mens. In Laudato Si’ 84 stelt de paus, dat het vriendschapsverhaal van ieder mens met God verloopt in een geografische ruimte, die daardoor tot een persoonlijk teken wordt. Voor Wissink zelf is dat de stal in het achterhuis van de boerderij in de Achterhoek, waar hij is opgegroeid. En hij vraagt: hebben de aanwezigen ook zo’n plek, waar de aardkluiten van hun geloof nog aan vastzitten? Wissink haalt deze passage naar voren, om te laten zien dat het beste motief om de aarde te willen behoeden en bewaren is, dat we van haar zijn gaan houden.

In de tweede encycliek, Fratelli Tutti, houdt paus Franciscus een pleidooi voor het herstel van de visie op de mensheid als een broeder- en zusterschap in een tijd, dat neoliberalisme en populisme hoogtij vieren. In beide wereldvisies wordt de ware relatie tussen persoon en gemeenschap niet gezien. “Paus Franciscus probeert de twee polen van enerzijds het concrete en het persoonlijke tegenover anderzijds het gemeenschappelijke en het universele te verbinden,” aldus Wissink. “Hij aanvaardt dat het concrete altijd het startpunt is. In een concrete familie vindt een mens een thuis en leert hij of zij liefhebben. Tegelijk is die mens geroepen open te staan voor liefde voor mensen buiten de eigen familie, het eigen dorp, het eigen volk. Echte liefde gaat altijd weer grenzen over, tot ze universele liefde geworden is.”

In de solidariteit met de ander staat het relationele voorop. Voor de diaconie betekent dat een waarschuwing tegen een eenzijdig denken in termen van problemen en oplossingen. Hetzelfde punt keert terug in de omgang met vluchtelingen. Vier stappen staan daarin centraal: luisteren, beschermen, steunen en integratie. Dat laatste is bedoeld als: we moeten ons aan elkaar aanpassen, elkaar verrijken. Dus: weer luisteren.

Vanuit het thema van menselijkheid als broederschap besteedt de paus aparte aandacht aan de wereldvrede en de politiek. Hij pleit ervoor, dat het zoeken naar wat het beste is voor onze samenlevingen het centrale thema is van het politieke debat. Voor Wissink volgt daaruit, dat ook diaconie en caritas zich bewust moeten zijn van de politieke dimensie van wat ze doen en in ieder geval een signaleerfunctie hebben naar de politiek toe.

Hierna schetst Bob van Dillen, medewerker bij Cordaid, kort de contouren van de campagne ‘Together We’. Dit jaar staat in het teken van bezinning, 2023 in het teken van actie en in 2024 worden de resultaten gevierd. Het is de bedoeling zegt hij, dat bestaande of nieuwe groepen zorgzame gemeenschappen vormen, die, luisterend naar de schreeuw van de aarde en van de armen, in hun eigen omgeving activiteiten gaan opzetten om concrete problemen aan te pakken. Kerkelijke en wereldlijke themadagen kunnen daarbij een goed aanknopingspunt bieden.

Gewapend met deze kennis kiezen de deelnemers voor een van de drie workshops. Bob van Dillen en Anthony Heinsbroek delen hun inzichten met betrekking tot de opvang van vluchtelingen en migranten vanuit hun ervaringen in de Engelstalige internationale parochie Church of our Saviour in Den Haag. Victoria Twist en Wilbert van Erp van de Laudato Si’ werkgroep van de Petrus en Paulusparochie in Leiden laten zien hoe deze parochie een Laudato Si’-jaar heeft opgezet, dat intussen al enige jaren duurt. En Jan Maasen brengt de deelnemers met elkaar in gesprek aan de hand van kaartjes met citaten uit beide encyclieken en daaraan gekoppelde persoonlijke vragen.

Aan het eind van de bijeenkomst presenteert Jan Maasen zijn boek ‘Liefde als rode draad’, waarin hij de geschiedenis schetst van de kerkelijke armenzorg vanaf het begin van de eerste christengemeenschappen tot nu, met bijzondere nadruk op de ontwikkelingen in de rooms-katholieke kerk in Nederland. De huidige PCI-en en werkgroepen diaconie en MOV staan in een lange traditie van georganiseerde naastenliefde met een groot aantal actoren. Hij overhandigt de eerste exemplaren aan Jozef Wissink, die in 2014 zijn sabbatverlof heeft begeleid waarin de eerste zaden voor dit boek zijn geplant, en aan vicaris-generaal Lex van Deelen als vertegenwoordiger van de bisschop uit dank, dat het bisdom het schrijven en verschijnen van dit boek heeft mogelijk gemaakt.

• Jan Maasen, Liefde als rode draad. Historische gestalten van diaconie en kerkelijke armenzorg, Uitgeverij Adveniat, 2022. Prijs: € 19,99
• Lees ook Interview Jan Maasen: ‘Naastenliefde vraagt om steeds nieuwe antwoorden’ (d.d. 6 juni 2022)
• De campagne ‘Together We’ op de website van Caritas Internationalis
• Bijdrage Jozef Wissink 18 juni 2022
  
• Bijdrage Bob van Dillen 18 juni 2022